Nillu - 2

Sheela Kolambkar-hachi lhan kotha (Dusro Bhag)

Devanagarintlem Romi lipiantor korpi: Óscar de Noronha 

 

Oslich ek gozal to Narveche zatrechi sangtalo. ‘Zanna mugo bai, ten’na hanv lhan aslom. Mhunnchem asot sotra, ottra vorsancho, go. Tea tempar oso khõi zatra bi asleo zalear hanv ani mhoje amig soglleant fuddem. Zatrek vochop, bhonv-bhonv bhonvop ani zatra sompli kai na nattok polloun asa toxe fantondder ghora ievop. Osoch ek khepe hanv zatrek gel’lom Narveam. Thõi disachi zatra zata. Ani rat zali mhunntokoch devllachea tea vattarant ratik konnuch ravina. Tea ganvchi hi rit. Mhaka ti khobor naxil’li. Hanv gelom ani devllan vochun susegad nhidlom. Bore ratir mhaka zaag aili. Khub lok uloitat oxem aikunk ailem. Hanvem bhair pollelem zalear pois savun chuddi ghevun konn tori ietat-xem mhaka dislem. Khub chuddi! Uzvaad dista. Punn teo konnem ghetleat tem kollona. Chuddiekar bobo marit ietale. Mhuntta mhonsor Devi-le gorbkuddichem dar apxinch fottok korun uktem zalem. Boro uzvaad sokalleak patoll’lo. Boro vas ailo. Ani Devich bhair aili. Hanv thond ãã korun devtek polloun urlom. Devi-lem lox mhojer ghelem ten’na tinnem thõi axil’lem thirth ghetlem ani mhojer ximpdailem. Teaborobor hanv saap bhurgeavori zalom. Tinnem mhaka ukhol’lo ani aple honttient ghalo. Ani ti bhair vochot zalear te soglle chuddiekar devlla bhair ube asat. Devik polloun te nachunk lagle. ‘Monxa vas!’ ‘Monxa vas!’ mhonnunk lagle. Devin tankam xant kelem. Tankam bosoilem ani jevonn vaddlem. Tea jevnnacho vas kitlo boro axil’lo mhunn sangum? Mhoje jibek udok suttlem. Punn thondantlean utoruch bhair futtna zalem. Magir kitem zalem khobor nam. Punn dusrea disa zago zavun pollet zalear hanv eka zaddar asa. Mhoje dost mhaka sodtale. Mhaka te distat punn hanv tankam disona. Bob marunk sodtam hanv punn tondantlean utor futtna. Nimanne suria udelo ani mhoji vacha suttli. Hanvem tenna bob marli. Lokamni zaddar choddun mhaka sokol denvoilo. Sogllo lok mhonnunk lago, ‘Tugelem noxib borem mhunn tum vanchlo. Na zalear tim bhutam khetam tuka pisddun khatlim aslim.’

Nillu-li hi khobor aikun amchi bhievn gulli zatali.

Nillu-lim gozali monxa monxapromann bodoltaleo. Mhoje ajiek to devadhormacheo gozali sangi. Mhoje avoik to ganvantleo bhangoddi sangi tor babak apnnem kel’lea budhvontponnacheo gozali sangi. Amcheo piraio bodlot gheleo toxeo tageleo gozali bhutam khetamvelean monxacher aileo.

‘Zanna mugo bai, eka ganvant mhozo eklo mitr asa. Tachi avoi meli. To vhoddavhoddan roddtalo.’

‘Roddpachoch nhoi? Kitli-i zalear ti tageli avoi,’ ami mhunntalim.

‘Khõicho go? Tumkam kitem disle, to tache avoik roddtalo?’

‘Hoi!’

‘To avoik roddonaxil’lo.’

‘Magir?’

‘To roddtalo to dusrech khatir. Atam hi meli. Higelea baraveak jevonn diunk zai. Tache khatir poixe khoimchean haddche, hem chintun to roddtalo.’

Ani magir ami hans hans hanstalim.

‘Kitem amchea ganvantleo riti? Ektor monis mela tachem dukh’kh asta. Tantunt ho anik ek noxtto khorch! Te poros hanv tor raza zalom zalear heo jevnnavolli bondh kortolo ani ganvkarank sangtolom, mel’lea monxachea ghorantleank ek-ek dis ek-eklean jevonn vhorun divchem. Titloch tankam pondra dis xok korunk melltolo. Hatavelea pottache he lok. Osle lok ganv jevonn koxe ghaltole? An’naddi amcho lok!’

Dat’tu Nillu-lo dost. Dat’tulem logn zalem. Tachem Bit’ttona kai khõi mavoddem axil’lem. Mãin zavõiak xigmeank apoil’lo. Zanvoi veta mhonntokich dedde ailech! Zanvoia vangdda dedde-i bin gele. Tantunt Nillu-i axil’lo. Soglle mellun axil’le dha-bara zonn. Kheriz mavoddea anikui soire axil’le. Bhair angonnant boxil’le kodden tol’lilim sungttam ani postamcho vas ietalo. Bangddeachea humnnak ghal’lim tefllam jibek udok haddtalim. Poilim zanvoi ani dedde jevonk bosle. Jevnnant pollet zalear hankam peddveamchem humonn ani ordh-ordh post vaddlam. Anink kãi na. Velean Dat’tuchi mãi mhonnta: “Nustem kãinch mel’llem na. Ragar zanvum nakat babamno.”Nillun mhollem: “Xe, xe! Tantunt tumchi kosli chuk, mauxe? Aiz xigmeak soglleageruch gordi nhoi? Ten’na nustem mharog asunui mellchem nam.”

Itliant Dat’tuli maim vadd mhunn dhuvek sangun dhodd ghevun bhaincher geli. Ti udok haddunk geliaxi polloun Nillu uttlo. Tannem randchem kuddint vochun Dat’tule bailek vicharlem, ‘Vhoni, tollil’lim sungtam khõi dovorleant?’

Vhoni bhavddi kitem sangtoli? Nillun poilim pattaponda dhampun dovoril’lim tollil’lim sungtam ani postam kaddlim, ani dhavea hatan soglleank vaddlim. Tannem dusro patt ugddun ponda kitem asa tem pollelem. Thõi ukdil’lim tanteam axil’lim. Tinvui tannem ubarlim. Soglleank vaddlim. Ani Dat’tuli maim dhodd ghevun ghora ievche poilim asa toso jevpak ieun boslo.

Soglle bore iotest jevle ani bhair sorle. Dat’tuli maim te uprant zanvoi-ak ani tagelea dheddeank apoupachea fondant kennach poddli nam.

Xannu-babali choli dhavea pãian matxi kut’tali. Tigelo dhavo paim il’lo mottvo axil’lo. Tigelo dhavo dollo-ui matso barik-so. Osle cholie koden logn konn zatlo? Bori dot ditlo mhunn kitem zalem? Eke saidden pollelear bori distali. Nillu Xannu-babak bhudh’ dili ani cholielem logn zalem. Xannu-baban choliechem logn zatokich Nilluli zoddpean vontt bhorli. Nillule bailek kapodd mell’lem, Nilluk judiek lugot ani puddvem mell’lem.

Nillun te choliek koxi khopoili? Choleak choli dakhoili ti choli bhãi velean dhodd handdir ghevun ieta astana. Atam kombrar dhodd astokuch bailam matxim vankddim choltatuch. Kheriz, uzve vattentlean choliek pollelean dhave vattencho dollo dixtti poddlo nam. Mall poddtokich dolleam mukhar choli polletokich nhovro zalo ragar. Nilluli zap toiar axil’li. ‘Tuka, baba, anik kitlixi sundor choli mellpachi? Bhailamlem kitem asta? Tanche thonddar lugot uddoilem mhunntokuch sogllim bhailam sarkinch. Tantunt kãi forok na. Kheriz Xannu-babalo zanvoi mhunn lok tuka kitlo man ditle, khobor asa? Choli bori sonvsari. Randop, xivonn-sut bes borem ieta tika. Tugelo sonvsar boroch sukhan korteli ti!’

Nillun zolma ievun kam’ kelem na oxem mhonnum nozo. Tagele avddichem ek kam axil’lem. Tem to kortalo. Punn tem kam axil’lem ‘seasonal’; mhollear to goddgoddo choloitalo. Ani ho goddgoddo cholounk zatra na zalear festam ievchim poddtalim.

Ek khepe eka ganvant zatra axil’li thõi Nillu apnnalo goddgoddo ghevun gel’lo. Goddgoddo ratcho saddebarank suru zatalo ani uzvaddtasor choltalo. Ek dis Nilluk kainch nhoi mhollear panch sovxem rupiamchi zodd zali. Nai zalear minak lagun lokamkodden duddu golltaloch. Uzvaddle borobor Nillu devllache tollient nhalo. Tannem borim ikra rupiamchi fulam ghetlim ani to devllant gelo. Paiam poddlo. Devtek fulam diun porta ietna vattent tagelea pãiak kitemtori toplem. Kitem kãi mhunn pollet zalear konnali tori gollsori! Bhangarachi! Nillulo jiv dhadosbhorit zalo. Tannem ti bolsant ghali ani tosoch vochun agarsallent nhidlo. Zago zalo to konnalea tori vhodda vhoddan roddpachea avazan. Kitem zalem mhunn pollet zalear ekli bail roddta. Kitem zalam zavonk zai tem Nilluk rokddench kol’lem. Taka sutt’ zalem. Higelich zavunk zai hi gollsori. Tannem te bailek vochun vicharlem:

‘Kitem zalem ghe roddpak?’

‘Kitem sangum, baba! Mhoji gollsori xennli.’

‘Gollsori xennli? Kai, konnem chorli ghe?’

‘Xe, xe! Chortolo konn? Mhojekoddlean ti xennli.’

‘Xennli zalear xennli. Dusri korun ghal. Vogich bob marun roddta kiteak?’

‘Are baba, roddum naka zalear kitem korum? Gollsori ghalpachi umed zal’li nhoi mhaka? Hi gollsori mhoji nhoi. Hanvem ti magun hadil’li nanddeli atam nanddelea ghora kollot zalear tigelea ghorcho lok tika oxi soddta? Padd poddum mhojem. Khoinchi paddi bhudh’ zali mhaka ani bhangaram magun haddlim hanvem. Atam nonddek tondd koxem dakhoum hanv?’ – oxem mhunn vhoddavhoddan ti roddunk lagli.

Nillun tika vicharlem: ‘Atam tum ji roddta, tea roddnean tuka tugeli gollsori porti mellteli?’

‘Mellum, na mellum! Punn roddle bogor ranvum ieta? Konnak mell’li tachem Dev borem korum.’

Nillu kuddint gelo ani gollsori gheun ailo.

‘Hi polle ek gollsori. Sokallinch mellil’li ti mhaka. Tuji hi?’

‘Hoi re, saiba! Hich ti. Tum dev koso pavlo mhaka.’ Oxem mhonnun te bailen sorol Nillule pãim dhorle. ‘Mhoje bhava, tum Deva bhaxen pavlo mhaka. Aiz tuvem amger jevunk ievunkuch zai. Ieta mhunn. Magir tugele pãim soddta.’

‘Tum poilim devllant voch. Devi mhoreant vochun soput ghe. Hache mukhar ken’nach bhangarachi vost magun ghalchi na mhunn sangun!’

Tea disa Nillu tiger jevunk gelo. Jevun to tanger nhidlo. To bod’dod ratikodden uttlo. Ratikodden jevun bi to porto bhair sorlo. Punn apnnak bhair angnnant hantunn dovor mhunn te bhoinnik sangunk to visorlo na.

Ratikodden portun tacho goddgoddo suru zalo. Adlea disa jea konnãle poixe gel’le tannim polisent kex kel’lo zavunk zai. Na zalear zilimni lipun goddgoddo khelltolea Nilluk polis koxe dhorun vhorpache? Pulisani Nilluk goddgoddea soit dhorlo. Tori borem, Nillun kalche poixe te manil’le bhoinnikodden dovoril’le. Fuddem kab, fattlean don pulisamodim Nillu oxi vhonkolpavnni vochunk lagli.

Ratikodden kirr kallok patoll’lelo. Uzo zata mhunn Nillun khomis kaddlem ani hatant dhorlem. Ani velean pulisamcher to taplo. ‘Hatak kitem dhortat? Poilinch kitlo uzo zata! Hanv khõi pollun vochna. Hanv pollun vetlom-so dista zalear mhojem puddvem dhorat.’

Hea ganvcho purai vattar Nilluk khobor axil’lo. Choltam-choltanch Nillun puddveache kironvttichi gantt halluhallu sodoll keli. Ani taka zai te suvater panvum naka, dogui pulisank nettan dhuklun to dhanvlo. Kinn kallokh! Pulisanchea hatant Nillulem fokot puddvem urlem. Kallo Nillu kallokhant nach zalo. Konnak pot’to laglo na. Nillu dhanvun gel’le diken kaban far marlo. Punn suknnim bettinch uttun add’dunk laglim…

Pollun gel’lo Nillu bod’dod aple manil’le bhoinniger ailo. Sogllo lok nhidil’lo mhunn borem zalem. Na zalear te nagdde avostent Nilluk polloun lok denvchar mhunn bob martele asle. Sompear Nillulem hantunn axil’lem. Tannem pangrunn matheavelean ghetlem ani to susegad nhidlo. Sokallim uttun tannem apli mustaiki magun ghetli ani to bod’dod ghora gelo.

‘Gõy svotontr zavche poilim utrak mol axil’lem. Atam poixe laile bogor kitench zaina’  ̶ oxem Nilluk sangchem. Atam koslem-i konnalem kam’ aslear khoim ani kitlem vozon dovorlem mhunntokoch tem kam’ zatlem hem Nillu distdist sangtalo. Tagele dost taka mhunntale: ‘Nillu, him oslim poixe ghevun tum lokalim kamam korta tem borobor nhoi. Ken’na angar xekot sangum nozo. Polle, samballun re baba!’

Hacher Nillulem somorthon aikopasarkem. ‘Zanna tum, sorkari nem’ani kaide hea rostean zor tum vochxit zalear ek kam’ zatasor kalleachem dhovem zatlem. Teach kamak tum matso vankddea rostean voch. Tugelem kam’ rokddench zata. Sorol rostean cholotleanchem zog atam urunk nam. Tumkam khobor asa nhoi, devali topoxcharea korun taka proson’n korun ghevpak bara vorsam lagtat mhunn. Atam bara vorsam vatt polloupa itlem pasiens asa konnakodden? Devakoddlem tench kam’, umaxek devcharak kombo kapit zalear dusrea disa zata. Atam devcharak kitem divchem tem tumchea kamavoilean tharavpachem. Sadem kam’aslear sur-rontt. Tache poros matxe kottin kam’ aslear kombo. Bhovuch kottin kam’ aslear mat bokddo. Atam tumich sangat, kombo kapun kam’ korun ghetil’lem borem kai bara vorsam topoxcharea kel’li bori?’

Ek dis khobor aili, Nilluli vhoddli choli konnalo tori hat dhorun pollun geli mhunn! Aji mhonnunk lagli. ‘Vochpachich! Ho oso almped’dear. Aplo sonvsar ubont uddoun sogllea zogacho sonvsar ho korta. Ten’na te bavdde cholien aplem sukh apnnem sodlem zalear tantunt tichi kosli chuk? Gelem tem borem zalem. Gelam thõi sukhi zanv.’

Uprant Nillu amger ail’lo tenna to tiddkol’loso distalo.

‘Tem hatakuch lagum di mhojea, taka jitench marun uddoilem na zalear nanvacho Nillu nhoi hanv! Tondd dakhounk legit zago dovorlo na tannem. Zal’lem tennach mel’lem zalear borem zatlem aslem!’

Mhoje ajien Nilluk apoun vhelo. Ani taka vicharlem, ‘Are, Nillu, zogaveleo uchapoti tuka khobor asta. Ani tugelea ghorant kitem chol’lam hem tuka khobor naxil’lem re? Tum kitem dolle dhampun choltalo? Sogllea zoga lokak khobor axil’lem tugeli choli konnavangdda bhonvtali tem. Amchea Gõyant Ponnje konnem ghann ghali zalear Kankonnmeren tacho vas marta. Ani tuka kainch khobor naxil’lem mhonnta tum?’

‘Khobor axil’lem ghe! Hanvuch vogi ravil’lom. Jen’na bailen cholie samkar mhaka tageli khobor sangli, ten’na hanvem ghor mathear ghetlem. Choliek sanglem, tum zor portun choleaborobor bhonvtana dixtti podxit zalear tugele donkech moddun ghaltolom. Don-char dis tachi rakhonn bi keli. Eke kuddint taka dhampun dovorlem. Jevonn bi dilem na. Punn amchi hi taka upaxim dovorchi na hem mhaka khobor axil’lem. Char-panch dis tachekodden koddok vaglom. Magir matxem taka soil soddlem. Mhaka khobor aslem, oxem kele bogor tem pollun voch’chem na mhunn!’

‘Punn ek sang re, cholo boro nhoi?’

‘Cholo ekdom’boro. Sodunk gelear mellcho na, itlo boro. Boro xikla. Nokri korta. Ghordhar asa. Avoi bapailo ekloch put. Tin bhoinni taka. Tigãichem logn zalam. Tisri bhoinn hi mhoje choliechi moitrinn. Tika lagunuch hanchem zomlem. Tankam soglleank mhoji choli avoddlea.’

‘Soubhagea, itlem sogllem khobor asa tuka. Magir tuvem tichem logn kiteak korun dilem na?’

‘Tum anik kitem uloita ghe? Hanv oso almped’dear! Choli ani nal’l diun logn korchem mhollem tori legit nal’lak poixe dium zai kai na?’

‘Hanv tuka divpachim mure nal’l.’

‘Toxem nhoi ghe! Ritipromann logn korun divchem mhollear cholie angar kanknnam, sorpolli, kanantlim bi vosti ghalum naka? Chalipromann char lokank afounk naka? Unnench mhollear dha ek hozar rupia korch asa. Ani mhojekodden tor dha rupia legit nat. Magir kitem korum? Mhollem, choliek vochum di pollun. Choli-i suttli ani hanvu-i suttlom.’

‘Atam dusri choli re? Tikai pollun voch mhunn sangtolo?’

‘Na! Tika bhoinnin apnnalea choleakhatir poilinch magun dovorlea.’

‘Mhonntokuch atam tum ragixtt monxachem nattok kiteak korta tor?’

‘Anink kitem korum? Khori khobor lokank sangin zalear lok hanscho na mhaka?’

‘Magir hem sogllem tuvem mhaka kiteak sanglem tor?’

‘Tuje kodden fott koxem uloum? Tukai fott marit zalear birmot futt’toli! Lokank hanv toretorechim sonvgam korun dakhoitam. Punn tankam khorem kitem tem sangpachi mannsuki asa?’

Poir kitlea tempan Nilluli bail meli mhunn koll’lem. Put logn zala. Punn taka bapaichi il’li-i kodor na. Nillulea tempavele bhatkarui ekek korun somple. Atam Nilluchea gozalinchi konnak koslich umed urunk na. Zog-ui atam bodol’lam. Nillu sod’dea apnnale dhuveger asa. Ti dhuv ji pollun logn zal’li tiger. Ekek khepe mhaka dista, Nilluli dhuv ravta tea ganvant voch’chem, Nilluk mellchem, taka sarko boro pollovcho ani lhovuch taka vicharchem, ‘Tuka tugeli dhuv barik tandllamchem xit korun vaddta mure?’

 (Revista da Casa de Goa, Série II, N.º 10, Março-Abril 2021)


Nillu - 1

Sheela Kolambkar-hachi lhan kotha (poilo bhag).

Devanagarintlem Romi lipiantor korpi: Óscar de Noronha 

 

Thodde lok zolmak ietnach almpeddearxe ietat. He lok astat jevnnak mar ani dhortorek bhar mhonnttat polle tosle…. Te kam’dhondo kãi korinat. Tori punn tanchem pott bhorta. Bekar asa mhunn khobor astana tachem logn zata. Tankam bhurgim zatat. Bhurgim xiktat, vhodd zatat. Oxem toren dixtt lagsarko tancho sonvsarui bin zata. Ek poiso zoddi nastanam. Koso to Devakuch khobor! Zonn eke chonchik Devan chorov ghotto dil’lo asta khoim! Toslo to chorov, kãi hat-pãi haloi nastana jea lokamchea thonddant apxinch poddta te lok kitle sukhi! Ani thoddo lok mormorsor kam’ kortat, punn tea lokank dhod ek jevonn susegad bosun jevonk mellna. Kortele kitem? Kormacheo goti ani muien gil’lo khoim hoti, tosleantli khobor!

Toslea almpeddear monxam bhitorlo ek monis mhollear Nillu. Horxim tagelem nanv Nilkant punn Gõykarache nanvanchi vidornam korche sonvoiek lagun to zalo Nillu. Ani Nillu-le avoi-bapui gorib axil’lean soglle taka Nilluch mhonnunk lagle. Zantte-nentte, soglleancho to Nillu axil’lo. Nillu zor ekadrea bhattkarager zolmak ail’lo zalear Nillubab zatlo axil’lo. Ghoddie to Portugez xikil’lo ani khõiui empregad bin axil’lo zalearui to Nillubab zavpacho. Punn to zalo almpeddear ani Nillu to Nilluch ul’lo.

Nillu chear choliamvelo cholo. Mhunn avoi-bapailo khub’ apurbaiecho. Tagelea avoi-bapaili goribkaiechi poristiti asun legit tannim taka laddan vaddoilo. Soglleank ukddea tanddlachem xit ani ho apurbaiecho ekloch put mhunn haka barik tanddlachem xit. Avoi-bapain kel’li tachi sovõi il’li legit vochunk nam. Tachi bail taka barik tandllachem xit tache purtench korun vaddtali.

Nillu nanvapramann nilloch. Mhollear kallokitt. Ghos koso. Tangelem kens legit thondda mukhar matxe dhove distale, hache velean polloiat. Taddmadd koso lambuch lamb. Angan dhondio naslo tori barikui bin nhoi. Niktto valo nesoun ani hatant dhanddo diun, kor’kor’avazacheo vhanno ghalun taka khõicheai sanvari ponda ubo kel’lo zalear lok taka devcharuch mhonttale axil’le. Thond chovkonni. Chovkonni chereacher il’lixi khaddki. Sokoilo vhontt dantani chabun chabun sodanch thambddo gunj zaun astalo. Nillulo vhontt jitlo chodd thambddo, titleo tachekodden hun’hunit gozali asat mhunn somzuchem. Soglleant sobit axil’le tagele dolle. Chokchokit toxe dhoveful. Tantunt sodanch bhurgeancho koso gollgollit nirmoll hanso. Dantui tagele dhoveful. Mogre kolle koxe. Eke vollsorent gunthil’le. Atam zantto zal’lean tagele kens sap dhove zaleat. Ani fottochi negative koso to dista.

Hanvem Nilluk lhan astana pollel’lo toso to asa. Tantunt il’loi forok nam. Fokot kes pikleat. Kes tache matxe lamb-chipchipit tel laun to te porte volloita. Kasatto marun nexil’lem, nill ghalun nillsar dhovem kel’lem tambddea kanttachem puddvem. Tacher khomis. Hem khomis puddvea bhitor ani voir judi oso tagelo bhes. Tachekodden ek Raleigh saikol axil’li. Ho lamb, ti matxi mhotvi. To saikolicher bostalo tem pollovpasarkem. Saikoli poros paim lamb zal’lean te dhomprakodden katkonant dhoddun taka pedalam marchim poddtalim. Saikol choloitanam judi varo bhorun pankhatto koxi foddfoddtali. Ani pãiakodden puddveacho xev varem bhorun furfurtalo. To saikol choloitana rodamcho ani puddveachea forforpacho ek comik avaz ietalo.

Nillule dant dhoveful’ axil’lean tache dost tachi moskori kortale. ‘Makodchap dantmanjnan haka aple jahirati khatir apoun vhorunk zai axil’lo. Poilim hagele dant dantmanjan lavun kalle kalle dakhoile mhonntokoch pod’dobhor kainch dischem nam. Fokot monxachi ek akrtai distoli. Ani magir to dant dhuta tem dakhouchem mhonntokoch dhul’le dhoveful’ chokchokit dant’ – oxem te fokannanim mhonntale.

Nillu lhan astana konnetori bhavixia sangil’lem khõi. Ho cholo zomnir ken’nach cholcho na, sodanch vahanantlean bhonvtolo. Khõichea tori eka sinemant pollel’lem: osoch ek niktoch zolmol’lo bhurgo asta. Jyotixi bhavixia kortat, hagelo ixariacher vahana dhanvtolim mhunn! Avoi-bapui khub khuxi zatat, choleachi khub apurbai kortat. Rokddoch taka zantto zal’lo dakhoila. Ani to zal’lo asta ek traffic polis. Tagelea ixariacher gaddio dhanvtat. Tannem rav mhonttokich gaddio ravtat.

Nillu-lem bhavixia oxech toren khorem zal’lem. To vahanantlean bhonvtalo. Ektor to saikolicher astalo. Saikolicher na ten’na konnache tori gaddient astalo. Choddxa bhattkarank to zai axil’lo; ektor tankam ganvaveleo gozali Nillukoddlean somzotaleo. Na-zalear apleo khobri, aplim vhoddponnam dusreakodden pavovpak tankam Nillucho upeog zatalo ani magir he bhattkar aple vangdda aplea mezar taka vaddtale.

Punn ek, jevle uprant Nillu kennach konnager ravi naxil’lo. Bail vatt polletoli, jevle bogor tixttot ravtali oxem sangun to bhattkarale gaddient bosun bod’dod ghora ietalo, ani susegad tannun ditalo.

Nillu sokallim cha ghevn zo bhair sortalo, to Gopi-lea shopar vetalo.Gopi Nillu-lo dost. Dogui vangddach xiktale. Dogui vangddach xalla chukovn chinche bottam, boram, toram paddunk vetale. Dogui vangddach Saraswati pujnak boria-boria ghorantlea porsamnim vochun borim-borim fulam chorun haddtale. Ani dogui vangddach sigar oddunk xikil’le. Gopin magir aplea bapaili kens kap’pachi kola xikun ghetli. Ani bapailem shop to cholovpak laglo.

Nilluk bapain ghor soddun kãi dovorlem na. Nilluk oddi-oddchonnik Gopich upkara poddtalo. Mhunn sokallim cha piun Nillu bhair sortalo to bod’dod Gopilea shopar ietalo. Thõi taka akh’khea Ponnjent kal kitem kitem ghoddlem tachi khobor melltali. Kal konnager kitem zalem, khõichi choli konnaborabor firta, konnalea ghorant zogddim zalim, khõichea ghova-bhailank poddna, kal konn konnak ghevun khõichea sinemak ghel’lo, voinibaien novea modelachim kanknnam kelim, tantunt tika xettin kitlem fottoilem, bi soglleo gozali tantunt astaleo. Osleo thoddeoxeo legit gozali taka mell’lear puro. Magir tea gozalink mitt, mirsang, mosalo lavn teo ruchik koso korcheo hem Nilluk xikovpachi goroz naxil’li.

Ponnjechea bhattkaramlea ghoranim Nilluchi bhumika Sanskrut nattkantlea vidushkachi astali. Hea bhattkarank hansovpachem, tanche dosh tankam hansot sangpachem, khõiche-i bai-baiechem na zalear tai-baiechem kam moneani korpachem, Satianarainachi puja zali zalear chukonastanam soglleank prasad vanttpachem kam’ Nillu bes borem kortalo. Prasadacho donno konnak chukonaxil’lo ani Nillun dilebogor ekaporos chodd donnem konnak mellonaxil’le. Samradhna asot zalear Nillu vaddunk fuddem. Kitem-i randil’lem unnem zait zalear tem xem-pon’nas lokank polloun vaddpachem kam’ Nillu bes borem kortalo. To top bhorun gheun ietalo ani zonn ekleak vichartalo, “Tuka zai? Naka nhoi?” Oxem apunnuch mhonnun, zai naka hachi vatt pollenastanam fuddem vetalo.

Sokallim dha-ank sumar Nillu nusteachea bazarant pasoi marun ietalo. Konn nustekan kitem nustem ghevun khõi boslea hem to herun dovorun doriadeger konna-i vangdda zankddam marit ubo ravtalo. Title mhonnsor khõichoi tori bhattkar gaddi ghevun nustem vhorunk ietalo.

‘Kitem Sada-baab! Aiz nustem vhorunk tum aila? Rav, rav! Tu denv’ naka. Hanv astana tum kiteak husko korta? Tum hangach rav. Hanv tuje khatir nustem ghevun ieta.’

Oxem mhonnun Nillu nustem ghevun ietalo. Magir Nillun sangil’lem poixe bhattkar ditalo. Ani Nillu panch dha rupia unnem korun te nusteakanik ditalo. Ani uril’lea poixanchem apnna khatir nustem ghevun ghora vetalo.

Deddak sumar to ghora pavtalo. Bail babddi xit bi korun ho nustem ghevun ietlo mhunn vatt polletali. Nustem uzravun tachem humonn zatasor Nillu nhanvunk vetalo. Bhãichea udkacheo panch-sov kollxe angar votun ang puxit bhitor ietalo. Bailen mirio kaddun dovril’lem puddvem nestalo. Puddveacho ek xev khandar udovn tulloxik udok ghaltalo. Ani magir bailen vaddun dovril’lem barik thandllachem xit jevunk bostalo.

Nilluli bail sadi axil’li. Hanstea mukhachi, addve kens volloun supare iedo ambaddo ghaltali. Tigelea hea ambaddeacher ful na oxem kennach zalemna. Logn korun haddil’li ten’na tigelo ambaddo nal’la iedo zatalo. Ghovak Dev somzun ti Nillulo sonvsar kortali. Konnaleo gozddeo xivun ditali, lonnchim korun, papod korun viktali. Divalle, chovthik vojim dhaddunk avoiank adhar kori. Aianom, stradhdhank sovaixinn mhunn rav. He bhaxen koxtt korun, konna mukhar hat kori nastona, ghovalo sonvsar choloitali. Nillulea avoi-bapai fattlean barik thanddllachea xitache Nilluche laad bailenuch puroile. Goddie Nilluli bail ghovale chod laad kortali dekhun Nillu kosloch kamdhondo kori naslo zanv-ie.

Hanvem poilinch sanglam, Nillu bhattkaramlo viduxok axil’lo mhunn. Sadabab ho Ponnjecho ek bhattkar. Hea bhattkarak xembor khepe mutunk vochpachi sovõi axil’li. Nillun ek khepe taka vicharlem: “Sada-bab, tuji voj kutriachi kai kitem?”

“Kiteak re”?”

“Na! Tum portu-portun mutunk veta mhunn vicharlem.”

Sada-bablea choleak Apa Kamotichi choli khubuch manil’li. Punn Sada-bab ani Apa Kamat bhitorlean ekamekale dusman, ten’na soirik zullpak kotinn axil’lem. Sada-babalea cholean apli avodd aple avoik sangli. Avoik-vhonibaik choli posont axil’li. Tinnem kitem korchem? Tinnem Nilluk afvhonno dhaddlo. Taka soglli gozal sangli. Nillun tika sanglem, “Vhonibai, tum bhienv naka. Hanv kitem korpachem tem dist kortam.” Nillu gelo thet Apa Kamotiger. Apa Kamat ani tageli bail bi astani Nillun mhollem, “Kitem, choliele laddu atam kenna ditlim tumi?”

“Are, hanvui tench mhunntam. Cholielem logn korunk zai. Nillu, tum boro-so bhurgo suchoi pollov-ia.” – Apa Kamotili bail.

“Sadababalo cholo asa nhoi? Kai boro xikil’lla sovril’lo.”

“Tu sarko asa mure? Sadabab baab kitem mhoje choliek sun korun ghetlo? Amche sombondh tuka khobor nat?” – Apa Kamat.

“Punn tu vochun Sada-babak vichar tori! Vicharunk kitem poixe poddtat vhoi?” – Nillu

“Hanvoi tench mhonntam. Choli borea ghorant poddtoli ani tumchi dusmankaiui somptoli.”

Magir Apa Kamat khoinchenuch ek dis Nillu vangdda Sada-babager gelo. Tannem utor ghalem. Ani Apa Kamoti sarko monis matso nomtem ghevun aplea dharant aila hem polloun Sada-babanui khuxalbhorit zavun Apa Kamotinle choliek sun korun ghetli.

Lhanponnant amkam Nillu avoddtalo. Kiteak, to tosleoch gozali sangtalo. Ami bhurgim thondd uktem korun tageleo khobri aikotalim. To sangi –

“Zanna mugo, lhan astana hanv Pednea ajieger gel’lom. Tenna light bin naxil’li. Ani Pednea vochunk akho dis lagtalo. Ghorant ponntteo na zalear petrolache kovde astale. Hanv ailam mhunn ajien vodde korpak ghetle. Oxi randon, randni samkar aji boslea. Randni kuxik hanv boslam. Aji vodde tollta. Randche kuddint ek il’lexem zonel. Randta astana chodd zal’lem udok bin aji hea zonelantlean bhair uddoitali … zalear… aji vodde tolltali. Itlean boddiebhaxen ek itlo hat tea zonelantlean bhitor sorlo. Fattofat avaz ailo. ‘Mhaka ek voddo di ge!’ Aji distuch vollkoli konnacho to! Tinnem kitem kelem, dovleant hunhunit tel ghetlem ani tem tea hatar ghalem, hat axil’lo bhutacho! Tem bobo huieli marit dhanvlem. Tacho avaz aikun bhõian mhoji sap’p gulli zali. Hanv Ram, Ram, Ram mhonnunk laglom. Ajien mhaka magir sanglem, ‘Bhutank ken’nach bhievchem nhoi. Bhutank zoxim ami bhietat toxinch bhutam amkam bhietat. Tum tankam bhiexit zalear tim tuka chodd bextaitat.’

(Revista da Casa de Goa, Série II, N.º 9, Março-Abril 2021)


Moronn Iena Mhunn...

    Damodar Mauzo-hachi lhan kotha. Devanagarintlem Romi lipiantor korpi: Óscar de Noronha

Donpar zal’li. Vot samkem dusman zal’le bhaxen angache kuddke kaddtalem. Ponda zomin ani voir vell. Randnicher dovoril’lia dhondsavari soglle jiv hulpatale. Charui vatten rokhrokh.

Mai ken’na kobar zalo. Jun-ui sompot aila. Pavsachem nanv nam. Dhortori taplea. Udkak haphaplea. Tanen tanelea. Aaxen babddi mollbak dolle laita. Punn mollban ek kup legit dixtti podna. Roddkuri portota ti. Punn golloitli mhollear dollean ek olem dukh legit iena.

Ambe, ponnos, vodd, madd soglle babdde bhavun geleat. Panam zoddleat. Ani zancher asat tim korpun geleat. Ani zhaddam! Moronn iena mhunn jietat. Vhoddlea rukhamchi oxi ghot. Magir tonnanchi and zhompachi khobor kitem vicharta! Tonnan dhortorek ken’na sodil’li. Tea zagear fokot renv dixtti poddta. Ani zhompam? Tanchea zagear distat ubeo boddio.

Xetam ani mollam ekuch distat. Bhãio ekan’ek poddong poddleat. Tollim sukun geleant. Thõicho rebo legit sukun fator zala. Ganvant ravpi moniszat ganv soddun pois gelea. Sovnnim sogllim dusrea dexant geleant. Gorvim sogllim morun geleant. Jogun vattavn uril’lea jiv moronnachi vatt polloitat.

Ani oslea vellar, donparchea kaddar ek henvallem aplea pilak borobor ghevn khõi tori veta. Soddsoddit cholta tem! Oslea vellar ani cholpachi mannsuki asa? Tantun henvallem tem! Sogllem ang bhuiek ghasun cholop tachem. Ang samkem lasta astalem. Punn henvalleak tachi jannvik asa-xi disona. Tem pilak samballit fuddem sorot asa. Konnui polloit zalear taka pixant kaddle bogor ravcho na. Punn… asa konn taka polovpak thõi?

Xetantlean, molleantlean, banda voilean tem cholta. Modinch madd dislo mhonntokir tem savllent khinnbhor ravn huskare soddta ani pilak ghevn fuddem cholpak lagta. Khõi veta tem tachem takach khobor asona.

Veta veta taka ek xet lagta. Avoi mhojea! Kedem vhoddlem xet hem. Punn ievzupak vell na ani votant ubem ravpachi mannsuki na. Bandha voilem denvun tem atam merê voilean cholpak lagta. Avoi avoi! Taka pollovpak thõi konnui asto tor tachi kakllut korun sanglem bogor na ravto – ‘Henvallea, aslea donparchea koddar kiteak veta tum? Poltoddin pavxi tori mu-go? Jiv vochot tuzo. Fattim sor ani hea bandhar io. Sanz meren rav hea vodda kuxik!...’ Punn henvallem tem aikupak naxil’lem. Tem ullovnnem monaruch ghenvchem naxil’lem tem. Choddxem zalear vetam vetam sangtem – ‘Arê, baba, suseg ghevpak vell konnak asa? Ani veta veta melem mhunn porva konnak asa? Atam moronn iena mhunn….’

Hea xetacheo merôi-bi kosol’leat. Fokot renv lagta angak. Hun’hunit renv! Henvalleak iad zata – ek dis chonnekar Juze-lea ghorant undrachea pilak dhorpak mhunn gel’lem tem! Thõi tannem kuxik ravn polloil’lem Juzen ek vhodd matie budkulo ujear dovril’lo. Tantun renv ghal’li. Ti tapt’kir tannem tantunt chonnem votil’le ani magir… choltam choltam ang xirxirl’lem tachem. He hun’hunit renvent apunnui bi tea chonnea bhaxen –

Hush’sh’! Henvallem huskarlem. To polloi bandh. Bandha degeruch ek zhadd asa bibeachem. Savlli tori mellteli matxi. Henvallean chal soddsoddit keli ani tem bandhar pavlem. Nett korun voir choddlem. Rukha ponda gelem. Arê, pil khuim? Arechea! At’tam axil’lem. Akant ailo tacher. Dhanvlem tem bandhar savn. Polloit zalear sokoluch asa tem pil. Voir choddpak zaina zatlem oxem mhonnun henvallean sokol uddki marli. Ab’ba! Hem ozun oxem oggi kiteak poddlam? Angak thond thenkov’n polloi zalear –

Dukhi monan henvallem voir sorlem. Tea pilak ghevn voir choddpa itli legit xokt tachea angant naxil’li. Tea rukha ponda tem boslem. Ievjita ievjita taka ek ek gozal iad zavpak lagli.

Tea pilacho bapui astana henvalleak khãich unnem naxil’lem. Magta tem to haddun ditalo taka. Kitlo mog axil’lo tacho bhurgeancher! Punn… Devachean tem polleunk nozo zalem. Ek dis to khavpak sodunk mhunn bhair gel’lo. Thõi to tanen tanel’lo mhunn udok sodunk laglo. Eka ghora kuxik manneant ek bhann axil’lem. Tanel’lo jiv! Pottbhor udok pit’lom mhunn tannem tokli bandda bhitor ghali. Itlean eka duxtt monxan tache fattir boddi marli. Fatticho manddko moddlo tacho. Tosoch lip-lipot to ghora ailo. Khub upai kelo – punn…

Henvalleak dixil’lem atam apnnei morchem…. Kitem korchem asa jitem ravn? Punn na! Morta astana ghovan taka sangil’lem, hea bhurgeank bore bhaxen voir kadd. Hoi! Hea don bhurgeam khatir mhaka jitem ravunkuch zai. Punn noxibuch futtkem! Donui –

Gim somplo punn pavsuch na. Bhãio sukleo. Tollim attlim. Vokhdak legit udkacho themb na zalo. Oslea vellar torektora korun henvallean pilank poslim. Khasa apunn upaxim ravlem. Punn tankam pottak marli nat. Punn zhõi dhortorekuch udok mellna thõi ti tori khõichean ditli? Udok udok mhonnit ek pil gelem. Urlim dogam. Pil ani avoi. Sogllo ganv rito zalo. Sorop, divodd, soglle gele. Ul’lem tem henvallem. Babddem az na faleam pavs aile bhogor ravcho na mhunn axen ravil’lem. Punn samkench ranv nozo zalem toxem tem uttlem. Santtlim-pottli soglli udovn, pilak ghevn tem bhair sorlem…. Ani atam tem pilui bi taka soddun gel’lem.

Henvalleachea dollean don dukham gol’ lim.

‘Roddta kiteak go tum, henvallea!’ okosmat avaz ailo, maiest avaz. Henvalleak ugddas ailo – aplea ghovacho. Ani tachea dolleantlean anikui don dukham ghollim.

‘Oxem roddunaka pollov’ia!’

Henvallean ojapan polloilem. Bandhar tor konnuch na. Ek zhadd legit na. Fokot bibea zhadd soddlear. Bibea zhadd tor nhoi mu?

‘Hoi. Hanvuch to bibo uloitam. Tum roddta kiteak?’

Bhoril’lea dolleamnim henvallean tea rukhak polloilem. Tachem dukh ekdom lhov zal’le bhaxen taka dislem. Ek vhodd suskar soddun henvallean soglli gozal taka sangli. Bibo! Vaitt dislem taka aikun. Punn kortolo kitem? Suskaro soddun to oggich ravlo. Henvallean vicharlem: ‘Bibea, tum ektoch hanga asa? Tuka vaz iena?’

‘Kitem kortolom? Poili mhojea sangatak vali axil’leo. Zompam axil’lim. Te deger ek kovathoi axil’lo. Punn… punn az hanv hanga ekttoch asam. Dis meztam. Tea kovatheachi iad zali mhonnttokir vaitt dista mhaka. Azun bondde legit ievunk naxil’le taka. Gelo bhavddo!’

‘Vichartam mhunn ragar zanv naka, bibea. Tum jieta kiteak?’ henvallean vicharlem.

Kãi vell ogi ravn bibean zap dili, ‘Mhoje jinnent atam kãi orth na. Hanv boro zannam, faleam ek dis hanv mortolonch. Hanv jietam, henvallea, mhaka moronn iena mhunn jietam –‘

Bibo moronn iena mhunn jieta! Ani hanvui moronn iena mhunn jietalem? Na! Hanv jietalem mhojea bhurgeam pasot – punn atam mhozo konn asa? Hanv kiteak jievum?

‘Mhaka kolltta. Henvallea, tuje vichar mhaka kollttat. Mhojem aik. Hea sonvsarant zaite jiv asat. Khub zann nirxeleat. Zaite zann apnnalim kortubam, apnnalem kortovio korun meklle zaleat. Punn te mornnacho vichar korinat. Te ogi bosun jietat. Mornnachi vatt polloit. Tuvem morunk favna. Mhojem aik. Hangasan udentek sat att konsar ek tollem asa. Lhan’xench asa. Tum thõi vochun rav. Azun meren thõi konn pavunk na. Ani konnui pavotxem disona. Tum thõi rav. Chol, atam tunvem moronn iena mhunn tori jievunk zai.’

Henvallem uttlem. Bibeak polloun tache dolle bhorun aile.

‘Henvallea, mhojem ek kam’ korxit?’

‘Sang, bibea, tum sangta tem aikotam hanv. Sang, hanv hangach ravum?’

‘Na, henvallea, hanga ravlear tum jievchem na. Tuvem vochumkuch zai. Punn voch’chem fuddem mhojem ek kam kor…’ bibeacho avaz katortalo. ‘Mhoino zalo, mhoje sori konnuch jiv ievunk na. Az tum ailam. Upkar korun mhojea angar ekuch favt meklleponnan bhonv….’

Sor’sor korun henvallem voir choddlem. Tengxer pavlem. Khandar choddlem. Hatacher bhonvlem. Aplem dukh visrun tem khell’lem. Nachlem. Magir sokol denvlem. Bibo khuxalbhorit zalo. Ek favt aplea pilak dollebhor polloun ani bibeacho ontoskoronnpurvek nirop ghevn henvallem udentek thondd korun cholpak laglem.

Tench rokhrokhit vot. Sanjevell zait ailea punn bhuim titlich hun asa. Vell ostontek lokla. Korta korta sanjevell zata. Vot denvta. Na zata. Tambddim kirn’nam dhortorecher pattollttat. Sodam hea vellar voklevori dispi dhortori az hantunnar poddil’lea vaittkara bhaxen dista. Soimek ail’li hi avkalla polloit henvallem fuddem sorta. Tinsanz zata. Rat sorta, fantodd zata. Henvalleak jem ieta. Punn nhid kaddpachi mannsuki na. Nhidlear thõich sust nhid lagli zalear? Poilim tea tollea kodden pav’ia. Aast! Tinnem konnak soddlam?

Porot donpar! Porot rokhrokh! Mat legit suseg ghenastanam henvallem vatt cholta. Donpar sorta. Tillsanz zata ani… Arechea! Tim zhaddam oxim koxim zogleant? Charui vatten sukheo boddio koxim zhaddam ani modinch panchvea pananchim zhaddam koxim? Ojapan henvallem fuddem sorta.

… Hench tem tollem! Tollea degevoilim zhaddam him, mhunn togleant borim! Zanv! Pavlem nimannem kodden. Ab’ba! Ani udok tori kitlem nivoll! Kãi vell ojapbhorit zavn henvallem thõich ubem ravta. Magir ekdom’ zagear ievn fuddem sorta. Udka moreant ieta. Tanel’li jib udkak tenkovpak taka iad ieta ghorkarachi. To udok pietnach mel’lo! Bhurgeanchi – udkak vollvollun tanni sonvsar sodil’lo! Ani bibo udok nasun morta – morn’nachi vatt polloita, moronn iena mhunn jieta!

Kallok zata. Rat mond pavlamnim ieta. Henvallem fuddem sorta. Udkant veta. Kitlea disanim tem az udok polloita. Pottbhor pievn gheta. Nachta, khelltta, penvta. Ani dolle jemetat. Henvallem nhidta.

Gasgass! Gasgass! Fanteaparar ho avaz koslo mhunn tokli voir kaddun polloi zalear monxam dixtti poddtat. Bhievn henvallem tokli bhitor ghalta. Portun tokli voir kadd zalear udkacho ghogo vanvta ani tem udok eka truck-hacher ttank’ient poddta. Henvalleak sot’tt zata. Tannem adim polloil’lem xetant pump lavn udok uspitat tem! Padda poddum he monis zatichem. Khõichean tankam hi khobor kol’li Dev zanna! Atam hem udok te vhortole. Il’lem il’lem korun somptolem hem udok! Ani… ani… magir –

Udok denvta. Ordhem zata. Thoddem urta. Ani – ‘Arê, tem polloiat. Henvallem!’ konn tori add’dota.

‘Boddi hadd re ti!... Tum oso io…’

Henvallem dolle dhampta. Taka ugddas ieta – ghovacho. Ghovachench moronn apnnakui ietlem mhunn khinnbhor borem dista. Bhurgeancho ugddas ieta – borem zalem, poilim gelim tem! Ani to bibo! Azunui to moronnachi vatt pol’loit astolo! Moronn iena mhunn….

‘Ã…’

‘Xabass, dhopkeak uddoilem mure!’

(Poilem xap'la Revista da Casa de Goa, Série II, N.º 7, Nov-Dez 2020)